Po II wojnie światowej kontynuowano rozwijanie lotnictwa wojskowego w nowej rzeczywistości polityczno-militarnej. Kraje zachodniej Europy, czując się zagrożone przez ZSRR, powołały do życia, w imię kolektywnej obrony, sojusz NATO (9 sierpnia 1949 r.) w którym pryncypialną rolę odgrywały Stany Zjednoczone. W odpowiedzi ZSRR i jego europejscy satelici podpisali kilka lat później - 14 maja 1955 r.  w Warszawie - Układ o Przyjaźni, Współpracy i Pomocy Wzajemnej zwany potocznie Układem Warszawskim. Systematycznie nabierał tempa wyścig zbrojeń pomiędzy obydwoma zantagonizowanymi blokami.

Znaczne zaostrzenie się sytuacji międzynarodowej na przełomie lat 40. i 50. spowodowało, że w Polsce wdrożono program liczebnego i jakościowego rozwoju lotnictwa. Sformowano wówczas Dowództwo Obrony Powietrznej Kraju.  Z kolei w  roku 1954 Wojska Lotnicze połączono z Wojskami Obrony Powietrznej Kraju, tworząc Wojska Lotnicze i Obrony Przeciwlotniczej Obszaru Kraju. Nowa formacja skupiała zarówno jednostki lotnicze jak i przeciwlotnicze.

W polskim lotnictwie wojskowym do 1951 r. używano samolotów śmigłowych pochodzących głownie z okresu II wojny światowej. Były to maszyny z radzieckiego demobilu, otrzymywane sukcesywnie w miarę jak ZSRR przezbrajał swoje lotnictwo w nowocześniejsze konstrukcje.

Pierwsze samoloty odrzutowe trafiły do lotnictwa Ludowego Wojska Polskiego na początku lat 50. Były to maszyny myśliwskie Jak-23 oraz MiG-15 (ten drugi również w dwumiejscowej wersji szkolnej). Z kolei w roku 1961, przyjęto na uzbrojenie lotnictwa wojskowego samoloty MiG-17. Godnym uwagi jest, że niezależnie od dostaw radzieckich samolotów, ich produkcję licencyjną kontynuowano także Polsce: MiG-15 pod oznaczeniem Lim-1 był produkowany od 1952 r., zaś MiG-17 pod oznaczeniem Lim-5 od 1955 r. Powstała również jego rozwojowa wersja szturmowa, która znalazła się w produkcji od roku 1964.

Początkowo niezwykle ambitne plany rozbudowy polskiego lotnictwa wojskowego musiały ulec ograniczeniom, gdyż ogromne wydatki na zbrojenia przyczyniły się do załamania 6-letniego planu gospodarczego. Ostatecznie w połowie lat 50., przyjęto strukturę w skład której wchodziły: Dowództwo Wojsk Lotniczych i Obrony Przeciwlotniczej Obszaru Kraju, 3 Korpus Lotnictwa Mieszanego (9., 10., 11. Dywizje Lotnictwa Myśliwskiego, 8. Dywizja Lotnictwa Szturmowego), 3 dywizje lotnictwa myśliwskiego OPL (5.,6.,7.), 36. Lotniczy Pułk Specjalny, 21. Samodzielny Pułk Lotnictwa Rozpoznawczego, 37. Pułk Łączności, 3 eskadry lotnictwa łącznikowego (10., 11., 13.), 2 eskadry kierowania ogniem artylerii (1. i 12.) 19. eskadra holownicza, 27. samodzielna eskadra sanitarna, 3 oficerskie szkoły lotnicze (w tym 1 techniczna). W 1956 r. na uzbrojeniu lotnictwa wojskowego PRL znajdowało się 1046 samolotów bojowych, w tym 779 odrzutowych oraz 663 samoloty szkolne, łącznikowe i transportowe, w tym 96 odrzutowych. Dowództwu Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej podlegało wówczas łącznie ok. 73 000 żołnierzy¹.

W roku 1957 wszystkie stanowiska oficerskie w Lotnictwie Wojskowym LWP przejęli Polacy, albowiem do tej pory najwyższe stanowiska były zarezerwowane dla oficerów radzieckich. Z całości sił powietrznych wydzielono w 1957 r. Lotnictwo Operacyjne, którego podstawowym zadaniem stało się udzielanie wsparcia wojskom lądowym. Zreorganizowano także szkolnictwo w skład którego wchodziło teraz 6 szkół I stopnia² oraz 3 wyższe uczelnie II stopnia³.

W międzyczasie na stan polskiego lotnictwa wojskowego trafiały nowe samoloty. W 1952 r. do służby wszedł pierwszy i jedyny odrzutowy bombowiec jaki służył w polskim lotnictwie – był to samolot typu Ił-28 (użytkowany do 1979 r.). W przypadku samolotów szturmowych, początkowo używano tylko maszyn z silnikiem tłokowym typu Ił-10. Stricte szturmowe samoloty odrzutowe pojawiły się w Polsce dopiero w 1965 r. w postaci samolotów Suchoj Su-7. Następnie dołączyły do nich Su-20 (od 1974 r.) oraz Su-22 (od 1984 r.).

Pod koniec lat 50. Polska otrzymała także niewielką partię  samolotów myśliwskich typu MiG-19 (36 sztuk - 12 w wersji P i 14 w wersji PM), zaś od 1963 r. do jednostek myśliwskich zaczęły napływać samoloty MiG-21  które odtąd, w wielu różnych wersjach, aż do początku XXI w. były podstawowymi samolotami lotnictwa polskiego. W latach 1963-2003 Polska posiadała aż 582 sztuki tych maszyn⁴ i była drugim po ZSRR, posiadającym 6000 MiGów-21, ich użytkownikiem pod względem ilości posiadanych samolotów w całym Układzie Warszawskim. W 1979 r. do służby w lotnictwie polskim trafiły 42 samoloty MiG-23, zaś od 1989 r. zaczęły się dostawy samolotów MiG-29, które służą w naszych siłach powietrznych do dziś.

Lotnictwo wojskowe użytkowało także samoloty transportowe i pasażerskie, a były to następujące typy: Ił-14 (od 1955 r.), Ił-18 (od 1961 r.), An-12B (od 1966 r.), An-26 (od 1972 r. ), Jak-40 (1973 r.) i Tu-154 (14 sztuk od 1985 r. w PLL LOT, latały do 1996 r.; 2 zostały przejęte przez Siły Powietrzne RP, z których jeden rozbił się 10 kwietnia 2010 r. w rejonie Smoleńska wraz z Prezydentem RP prof. Lechem Kaczyńskim, jego żoną Marią i wieloma innymi ważnymi osobistościami na pokładzie).

Od 1956 r. w Lotnictwie Wojskowym LWP użytkowano również śmigłowce. Jako pierwsze trafiły do nas wielozadaniowe Mi-1 (produkowane w PRL na licencji jako SM-1; służyły do początku lat 80. XX w.). Od lat 1958-1960 uzupełniały je produkowane lokalnie śmigłowce SM-2 (łącznie wyprodukowano 76 maszyn; wycofane ostatecznie w 1979 r.). Od 1968 r. zaczęto użytkować śmigłowce wielozadaniowe Mi-2 oraz Mi-8, które z czasem zostały uzupełnione przez Mi-17. Oprócz wymienionych, przyjęto na uzbrojenie również śmigłowce amfibijne (tzn. zdolne do lądowanie na powierzchni wody) typu Mi-14 oraz ciężkie śmigłowce transportowe Mi-6 (3 szt.; wycofane w 1990 r.). Od 1976 r. na uzbrojenie zaczęły trafiać pierwsze śmigłowce szturmowe Mi-24, które służą, obok Mi-2, -8 i -17 w Siłach Powietrznych RP do chwili obecnej.

Oprócz wymienionych typów statków powietrznych, w lotnictwie polskim używano także samoloty łącznikowe, rozpoznawcze  i wielozadaniowe. Początkowo misję te wypełniały samoloty Jak-11, od 1955 r. zaczął się kilkudziesięcioletni okres użytkowania samolotów Antonow An-2, popularnych „Antków”⁵. Od 1968 r. dołączył do nich samolot Wilga 35P, który był wojskową dyspozycyjną wersją maszyny PZL-104 Wilga.

Gwałtowny rozwój lotnictwa powodował jego kolejne zmiany strukturalne. W roku 1962 rozdzielono je ponowie na Wojska Lotnicze i Wojska Obrony Powietrznej Kraju. Ta struktura funkcjonowała nieprzerwanie przez 28 lat, choć w tym okresie była kilkukrotnie mniej lub bardziej modyfikowana, zaś niektóre jednostki zmieniły w międzyczasie swoją nazwę i numerację.

Warto też pokrótce wspomnieć o jednostkach obrony przeciwlotniczej będących integralną częścią Wojsk OPK. Przeznaczone one były do obrony obszarów o dużym zagęszczeniu ludności, wojsk oraz ważnych obiektów strategicznych, tak wojskowych jak i administracyjno-państwowych, które znajdowały się na terytorium PRL, przed działaniami środków napadu powietrznego przeciwnika. Ich model organizacyjny wzorowany był na rozwiązaniach przyjętych w Armii Radzieckiej (system dywizyjno-brygadowo-pułkowy), co wynikało z faktu ich włączenia w zintegrowany system obrony powietrznej państw Układu Warszawskiego. W skład wojsk OPK w 1981 r. roku wchodziły: 2 dywizje artylerii OPK (1. oraz 3.; skupiały zarówno jednostki uzbrojone w lufowe jak i rakietowe środki opl), 2 brygady (26. Brygada Artylerii OPK i 4 . Brygada Rakietowa OPK), 2 samodzielne pułki rakietowe (78. i 79.) oraz 81. Samodzielny pułk artylerii opk. Siły te uzupełniało 11 pułków lotnictwa myśliwskiego OPK (1.,10.,11.,13.,26.,25.,28.,34.,39.,45.,62.) oraz 3 brygady radiotechniczne (1. BR w Warszawie, 2. BR w Bydgoszczy i 3 BR. we Wrocławiu). Struktura ta przetrwała z niewielkimi zmianami do 1990 r.

Wraz z początkiem lat 80. XX w., dywizje lotnictwa szturmowo-rozpoznawczego przeformowano w dywizje lotnictwa myśliwsko-bombowego. Reorganizacji uległy także mniejsze jednostki. Ostatecznie na dzień 1 stycznia 1990 r. struktura organizacyjna Lotnictwa Wojskowego LWP przedstawiała się następująco:

          1. Dowódcy Wojsk Obrony Powietrznej Kraju podporządkowane były:

• 1 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego OPK „Warszawa” w Mińsku Mazowieckim,
• 10 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego OPK im. Ludowych Partyzantów Ziemi Krakowskiej w Łasku,
• 11 Brandenburski Pułk Lotnictwa Myśliwskiego OPK we Wrocławiu,
• 28 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego OPK w Słupsku,
• 34 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego OPK w Gdyni,
• 62 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego OPK im. Powstańców Wielkopolskich w Poznaniu.
  
  2. Dowódcy Wojsk Lotniczych podporządkowane były:
  
  
• 2 Brandenburska Dywizja Lotnictwa Myśliwsko-Bombowego w Pile,
• 3 Brandenburska Dywizja Lotnictwa Myśliwsko-Bombowego w Świdwinie,
• 4 Pomorska Dywizja Lotnictwa Myśliwskiego im. gen. bryg. pil. Józefa Smagi w Malborku,
• 61 Lotniczy Pułk Szkolno-Bojowy w Białej Podlaskiej,
• 58 Lotniczy Pułk Szkolny w Dęblinie,
• 60 Lotniczy Pułk Szkolny w Radomiu,
• 13 Pułk Lotnictwa Transportowego w Krakowie,
• 32 Pułk Lotnictwa Rozpoznania Taktycznego w Sochaczewie,
• 49 Pułk Śmigłowców Bojowych w Pruszczu Gdańskim,
• 56 Pułk Śmigłowców Bojowych w Inowrocławiu,
• 37 Pułk Śmigłowców Transportowych w Łęczycy,
• 47 Szkolny Pułk Śmigłowców w Nowym Mieście,
• 36 Specjalny Pułk Lotnictwa Transportowego w Warszawie.

Wraz z upadkiem komunizmu i rozpadem Układu Warszawskiego rozpoczął się nowy okres w historii polskiego lotnictwa wojskowego. 1 lipca 1990 roku ponownie połączono Wojska Lotnicze  i Wojska Obrony Powietrznej Kraju, tworząc jednolite Wojska Lotnicze i Obrony Powietrznej. Nadchodzące lata miały się okazać okresem największych zmian sprzętowych, strukturalnych i doktrynalnych w historii polskiego lotnictwa wojskowego. http://bezpiecznelotnisko.pl/index.php/artykuly/99-sily-powietrzne-polski-czyli-lata-1945-1990-cz-ii 

Autor: Daniel Kasprzycki

Przypisy
¹ Piotrowski P., System obrony powietrznej Polski w latach 1945-1958, „Nowa Technika Wojskowa” nr 8/1998, s. 14-20.
² Oficerska Szkoła Lotnicza im. Jana Krasickiego w Dęblinie, Oficerska Szkoła Lotnicza im. Żwirki i Wigury w Radomiu, Techniczna Oficerska Szkoła Wojsk Lotniczych im. gen. Walerego Wróblewskiego w Oleśnicy, Oficerska Szkoła Radiotechniczna w Jeleniej Górze, Centrum Szkolenia Lotniczego.
³ Wydział Lotniczy Akademii Sztabu Generalnego WP im. gen. broni K. Świerczewskiego, Wojskowa Akademia Techniczna im. gen. Jarosława Dąbrowskiego, Wojskowa Akademia Polityczna im. Feliksa Dzierżyńskiego.
⁴ Liczba egzemplarzy z podziałem na wersje: 25 MiG-21F-13, 84 MiG-21PF, 132 MiG-21PFM, 36 MiG-21R, 36 MiG-21M, 120 MiG-21MF, 72 MiG-21bis, 11 MiG-21U, 12 MiG-21US, 54 MiG-21UM
⁵ Ostatni lot „Antka” w Siłach Powietrznych RP odbył się 14 grudnia 2012 r. Uroczystość pożegnalna odbyła się na lotnisku Radom-Sadków, Zalesiński Ł., ŻEGNAJ, ANTKU, http://polska-zbrojna.pl/home/articleinmagazineshow/6236?t=ZEGNAJ-ANTKU

Zdjęcia
1. Antonow An-2 zwany „Antkiem”, który służył w polskim lotnictwie wojskowym i cywilnym przez kilkadziesiąt lat (Polska Zbrojna).
2. Samolot myśliwski MiG-23MF w barwach lotnictwa wojskowego RP należący do 28 PLM w Słupsku – Redzikowie (http://pl.uzbrojenie.wikia.com).
3. MiG-21 z 3 Eskadry Lotnictwa Taktycznego (http://lotniczapolska.pl/MiG-21).
4. Lekki śmigłowiec wielozadaniowy Mi-2 sfotografowany w bazie lotniczej w Krzesinach (Wikimedia Commons).
5. Mig-15 w barwach polskiego lotnictwa (Karol Placha Hetman).


Bibliografia
1. Domański J., Klimaszewska Z., Stanczykiewicz E., Encyklopedia Lotnictwa Wojskowego. Samoloty i śmigłowce wojskowe T.14, Bellona, Warszawa 1994.
2. Gruszczyński J., Historia lotnictwa w Polsce, Carta Blanca, Warszawa 2011.
3. Krzemiński Cz., Polskie lotnictwo wojskowe 1945-1980: zarys dziejów, Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, Warszawa 1989.
4. Leksykon wiedzy wojskowej, J. Urbanowicz (red.), Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1979.
5. Piotrowski P., System obrony powietrznej Polski w latach 1959-1990, część I, „Lotnictwo Wojskowe. Magazyn Miłośników Lotnictwa Wojskowego” Nr 2 (23), marzec-kwiecień 2002.
6. Idem, System obrony powietrznej Polski w latach 1959-1990, część II, „Lotnictwo Wojskowe. Magazyn Miłośników Lotnictwa Wojskowego” Nr 3 (24), maj-czerwiec 2002.
7. Idem, System obrony powietrznej Polski w latach 1959-1990, część III, „Lotnictwo Wojskowe. Magazyn Miłośników Lotnictwa Wojskowego” Nr 4 (25), lipiec-sierpień 2002.
8. Polskie lotnictwo wojskowe 1945-2010: rozwój, organizacja, katastrofy lotnicze, J. Zieliński (red.), Bellona; Wojskowe Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne "SWAT", Warszawa 2011.